सावली – अध्याय १ – जानकी आई

सावली – अध्याय १

।। श्री ।।
।। अथ प्रथमोध्याय: ।।

श्रीगणेशायनम: । श्रीसरस्वत्यै नम: । श्रीकुलदेवतायनम: । श्रीगुरुभ्यो नम: । मनोभावें वंदुनि । श्री गजाननाचे चरणीं । आशिर्वाद घ्यावा म्हणोनी । वारंवार प्रार्थितसे ।।१।। गजानना गणराया । कार्यारंभातें कराया । देवही पडती तव पायां । गण गंधर्व तसेचही ।। २ ।। तुझा महिमा थोर । सकल भुवनावर अधिकार । सर्व कार्याचा सूत्रधार । मोरेश्वरा तूंच असशी ।। ३।। तूंच असशी ओंकार । सृष्टीमाजी निराकार । सगुणरुपें साकार होऊन येशी पृथ्वीवरी ।। ४ ।। शिवशक्तीचा पुत्र थोर । मोदकप्रिय मोरेश्वर । दुष्ट दैत्यांचे संहार । तूच केले अनेक ।। ५ ।। सकल विघ्नें हरोनी । मनोवांछित तें देऊनी । देवादिकां केले ऋणी । तव कृपाप्रसादें ।। ६ ।। श्रीव्यासांची प्रसादवाणी । वरी चपळ तव लेखणी । श्रीमहाभारती अवतरोनी । अक्षर झाली जगांमाजी ।। ७ ।। श्रीव्यासमुनी करिती कथन । विचारार्थ थांबता एक क्षण । तें गणेशपुराण । लिहुनी पूर्ण केलेंस तू ।। ८ ।।ऐसी तुझी दिव्य मति । रिद्धि-सिद्धि तव सांगाती । सर्व गणांचा अधिपती । गौरीपुत्रा विनायका ।। ९ ।। माझ्या मनीची वासना । पुरवावी तूं गजानना । देवीचरित्र-लेखन कामना । पूर्ण घ्यावी करोनी ।। १० ।। ती देवी न अन्य कोणी । श्री भगवती तव जननी । तिच्या सद्गुणगायनीं । मन्मति करावी प्रकाशित ।। ११ ।। मज करवी घ्यावें लिहून । सप्तशतीचे अभिनव कथन । मृत्यूलोकीं अवतरून । कैसे कार्य करीतसे ।। १२ ।। आता वंदितो श्री सरस्वती । जी मूळ विद्येची निर्मिती । वाग्देवतेची साक्षात मूर्ति । नमन माझे तिच्या पायी ।। १३ ।। कालिका, लक्ष्मी, सरस्वती । ऐसी तुझी मूळ प्रकृती । सर्व मायेची भ्रमंती । विश्वाला तू कारण ।। १४ ।। तूंच विश्वाला निर्मुनी । जाहलीस जगज्जननी । पंचभूतांत राहुनी । प्रतिपाळीशी क्षणोक्षणीं ।। १५ ।। सर्व भाषा ज्ञान विज्ञान । तव मुखींचे शब्द होऊन । प्रसादरुपें अवतरून । ज्ञानरुपें प्रकटती ।। १६ ।। जें सकल विश्वाचें ज्ञान । जें सकल सृष्टीचें चैतन्य । शव्दब्रह्मांड फोडून । साकारिलेंसे तव रुपें ।। १७ ।। मजवरी कृपा करोनी । स्फूर्ति द्यावी स्फुल्लिंगोनी । वाटे चालवावी लेखणी । तव गुण गौरवार्थ ।। १८ ।। आतां नमन कुलदेवतेला । एकवीरा-नवलाईमातेला । तिच्या पदीं ठेवूनियां माथा । आशिर्वाद मागतसे ।। १९ ।। मी तुझा लाडका लेक । मारोनिया आर्त हांक । पुरवावी माझी भाक । म्हणोनी प्रार्थितसे ।। २० ।। ऐसें कधी न घडलें । कीं जें आईनें न ऐकलें । पुत्राचे लाड पुरविले । आवडीनें धांवोनी ।। २१ ।। स्वयें यज्ञकुंडांतुनी प्रकटलीस माझे सदनी । माते तूं भद्रकारिणी । आमच्या कुलास जाहली ।। २२ ।। युद्धें केलीस अपार । वरी प्रसविला एकवीर । दुष्टांचा करूनी संहार । बालकें रक्षीलींस युगीं युगीं ।।२३।। ती युगा युगांची गाथा । नूतन नवीन ऐसी कथा । मन वांछितसे लिहिण्याकरितां । सिद्धता द्यावी प्रयत्नाला ।।२४।। बालकाचे बोबडे बोल । आईस वाटती अनमोल । जरी न जुळती सुर-ताल । कौतुकाते करितसे ।। २५ ।। म्हणोनी करितों विनंती । कीं मज द्यावी अंत:स्फूर्ति । तुझी गावया कीर्ति । नित्य नवनवी ऐसी ।। २६ ।। आता नमन सद्गुरुला । भाऊकाकांच्या पदकमला । पूर्व सुकृतें लोभ जडला । सद्गुरु भक्ती करण्याचा ।। २७ ।। मजवरी तुमची प्रीति । म्हणोनी जडली दिव्य नाती । सारें जीवन तुमचे हाती । जन्मजन्मांतरीचे । केलें असे ।। २८ ।। सत्कर्माची धरतां कास । तेथें गुरुंचा नित्य वास । सन्मार्ग दाविती भक्तांस । स्वयें पुढती घेऊनी ।। २९ ।। जी जी भक्ताची कामना । ती त्या सद्गुरुचीच वासना । भक्त सद्गुरुची यंत्रणा । चालविता धनी वेगळाची ।। ३० ।। सद्गुरु सारिख्या विभूती । ज्या अन्यत्र जगीं येती । पतितां पावन करिती । परपीडा हरोनियां ।। ३१ ।। संत असती पतितपावन । तेची खरे लक्ष्मी-नारायण । त्यांचे करितां गुणगान । सुभक्त उद्धरती असंख्य ।। ३२ ।। म्हणोनी हें संतचरित । वाटे लिहावे उत्स्फूर्त । गायनी तसेच सुभक्त । ऐसि इच्छा अंतरीं ।। ३३ ।। तुमच्या सुप्त प्रेरणेनें । मज हें सत्कार्य करणें । जानकी जीवन सांगणें । सकल भक्त जनांपुढे ।। ३४ ।। तरी हें जानकीजीवन । घ्यावें करोंनी पूर्ण । म्हणोनी करितों स्मरण । सद्गुरुराया भाऊकाका ।। ३५ ।। आता नमन श्रीवेतोबाला । सद्गुरुच्या आराध्यदैवताला । ज्यांनी उपकार बहुत केला । मज दाखवोनी सन्मार्ग ।। ३६ ।। आरवलीचें श्रेष्ठ दैवत । रुद्रावतारी आद्य भगवंत । माझें भाग्य असे उजळीत । सद्गुरु हाती देवोनियां ।। ३७ ।। माझी मनीषा पूर्ण केली । ‘विसावा’ पूर्ति जाहली । तैशीच कामना उद्भवली । तीही करावी परिपूर्ण ।। ३८ ।। तुमचा न पडावा विसर । स्फूर्तीत करावा विहार । कल्पनाद्वारें विस्तार । कथनाचा ह्या करावा ।। ३९ ।। मज ज्या गोष्टी न माहीत । त्या तव कृपें व्हाव्या अवगत । जानकी जीवनाचे गुपीत । प्रकट व्हावें म्हणोनियां ।। ४० ।। श्रीवेतोबा करुणाकरा । रुद्रप्रिया शुभंकरा । माझा संकल्प पूर्ण करा । कूर्म दृष्टीनें आपुल्या ।। ४१ ।। आता सकल श्रोते जन । तुम्हांस करूनी वंदन । तुम्हां जानकी जीवन । पावन करी गंगेपरी ।। ४२ ।। पूर्वी हे ऐसे कथन सावर्णिक मन्वंतरांतुन । मार्कंडेयपुराणामधुन । देवीमहात्म वर्णिले ।असे ।। ४३ ।। अजन्मा जन्मासा आली । पृथ्वीवरी अवतरली । दैत्यां गाडूनी पाताळीं । देवादिका सुखी करी ।। ४४ ।। ती तिची सुरम्य कथा । देव मानव नित्य ध्याता । आणि युध्दाची गौरवगाथा । ‘सप्तशति’ वर्णितसे ।। ४५ ।। श्रीविष्णु असता निद्रिस्त । शेषशय्येवरी शांत । मधु-कैटभ राक्षस निघत । कर्णांतून विष्णूच्या ।। ४६ ।। ते विष्णूवरी येती चालत । हें विरंची असे पाहत । भयें निद्रादेवीसी प्रार्थित । जागृती यावी म्हणोनियां ।। ४७।। ऐकोनी ब्रह्मदेवाची स्तुति । माया प्रकटे ब्रह्मयापुढती । श्रीविष्णूस येई जागृति । सज्ज होई तो युद्धाला ।। ४८ ।। सहस्र वर्षे चाले युद्ध । म्हणोनी माया दैत्यांना मोहीत । मधु-कैटभांना मारी त्वरीत । माया देवीच्या सहाय्यानें ।। ४९ ।। जेव्हां महिषासूर झाला प्रबळ । देवादिकांची उडे तारांबळ । इंद्रही झाला दुर्बळ । राज्य गेले म्हणोनियां ।। ५० ।। तेव्हां देव गंधर्व मिळोनि । ब्रह्मा-विष्णु-शिवा सांगोनी । कांही योजना करावी म्हणोनी । प्रार्थिती ते वारंवार ।। ५१ ।। सर्व देव कोपले अनावर । तै घडला एक चमत्कार । तेज निघालें अति प्रखर । देहांमधून देवांच्या ।। ५२ ।। प्रचंड तेजोगोळ झाला । व्योमोंपृथ्वीतलीं व्यापला । स्त्रीदेहांवर पावला । प्रचंड चंडिका म्हणोनी ।। ५३ ।। तिची प्रचंड काया पाहून । देवादिक जाति संतोषून । आपापलीं आयुधें काढून । भेट देती माउलीला ।। ५४ ।। कोणी देती वस्त्रभूषणें । कोणी अलंकार कंकणें । शस्त्रादि युद्ध साधनें । देऊनियां भूषविती ।। ५५ ।। वरी स्तुती केली अपरंपार । पदी वंदोनी वारंवार । माये करी गे उपकार । बालकांवरी आपुल्या ।। ५६ ।। दैत्य माजले फार । केला राज्यांचा अपहार । घेतला देवांचा अधिकार । बळकावोनियां सर्व ।। ५७ ।। तेव्हां अभय देऊनी देवांना । प्रचंड करोनिया गर्जना । म्हणे तुमची ऐकून प्रार्थना । प्रसन्न जाहलें असें मी ।। ५८ ।।ती सज्ज जाहली युद्धाला । पाहोनी दैत्य सावध झाला । परी मारिती झाली दैत्याला । युद्धामध्ये त्वरित ।। ५९ ।। राज्य अर्पिले इंद्राला । देवांनाही हर्ष जाहला । ऋषि मुनिंनी जयघोष केला । स्तुतिस्तोत्रांनी माऊलीचा ।। ६० ।। चंडिका जाहली प्रसन्न । म्हणे तुम्हा देते मी वचन । जेव्हां जेव्हां पिडाल दैत्यांपासून । तेव्हां अवतरेन मी रक्षावया ।।६१।। तुमचा करीन मी सांभाळ । कुलें उद्धारीन सर्वकाळ । मनोवांच्छित तें देईन । अभय असे तुम्हाला ।। ६२ ।। ती तिची अभयवाणी । कलीयुगीं येते दिसूनी ।जन्म घेऊनी नाना योनी । वचनाला ती जागत असे ।। ६३ ।। मानवतेचें करावया कल्याण । दु:खांचे कराया निवारण । पतितां कराया पावन । अंबिका जन्मे मृत्युलोकीं ।। ६४ ।। तेची जाहले संत । कलियुगी प्रत्यक्षांत । देवी आज्ञेनें वागत । कार्य कराया तियेचें ।। ६५ ।। ऐसी ही अभिनव कथा । जन्म घेई जगन्माता । साहोनी स्त्रीजन्मव्यथा । दया ठेवुनी अंतरी ।। ६६ ।। कारण या कलियुगांत । द्वेष कलह वाढती बहुत । दु:ख पावती साधुसंत । सुख-शांती नासली।।६७।। स्वार्थ वाढला बहुत । भेदभाव करिती देवांत । सत्याचा जाहला अंत । मानवताही लोपली ।। ६८ ।। दु:खें गांजली जनता । हाक ऐके जगन्माता । चित्त प्रेमाने द्रवतां । धांव घेई झडकरी ।। ६९ ।। महाराष्ट्र राज्यांत । महाड जवळील जिल्ह्यांत । पोलादपुरच्या गांवांत । अंबा असे जन्मली ।। ७० ।। चित्रे रामकृष्ण गणपत । वडील लाभती भाग्यवंत । त्यांचे कुळी जन्मा येत । सुकन्या एक सुलक्षणी ।। ७१ ।। ‘दुर्गा’ नांव असे ठेवीलें । चित्र्यांचे भाग्य उदेलें । स्वप्न आईनें रंगविलें । तेंचि भंगले नियतीमुळे ।। ७२ ।। मनुष्य करितो कल्पना । परि नियतीचे विकल्प नाना ।पूर्व नियोजित संकल्पांना । अर्थ वेगळाच लाभतो ।। ७३ ।। दुर्गेची आई निवर्तली । दुर्गा पोरकी जाहली । तिज आजोळी असे धाडिली । मालुस्तें गावांत ।। ७४ ।। आजोबा आणि आजी । दुर्गेवर होते राजी । तिची सांभाळून मर्जी । प्रेम माया ते करिती ।। ७५ ।। हळूहळू वाढलें बालपण । परि वेगळेंच दिसे लक्षण । पूजा अर्चा देवध्यान । यांत मग्न होई ती ।। ७६ ।। मालुस्त्याची ग्राम देवता । मालजाई नामे असतां । नित्य तिच्या पूजेकरितां । फक्त कुमारिका लागतसे ।। ७७ ।। पांचव्या वर्षापासून । दुर्गा जाई फुलें घेऊन । पूजा करी आनंदून । श्रीमालजाई देवीची ।। ७८ ।। कधी म्हणे आजोबाला । मज दूध द्यावे नैवेद्याला । बालपणाच्या हट्टाला । नाही कोण म्हणणार ।। ७९ ।। नित्य जाई मंदिरांत । दूध नेई नियमीत । परि आजोबाचे मनांत । शंका असे जाहली ।। ८० ।। दुर्गेवरी ठेवुनी पाळत । मागोमाग जाती मंदिरांत । दृश्य पाहतां प्रत्यक्षांत । आश्चर्य करिती मनोमनी ।। ८१ ।। मालजाईला फुलें वाहिलीं पिंडीवर । दूध ठेविलें समोर । केला तिने नमस्कार । तोंचि आश्चर्य देखिलें ।। ८३ ।। भुजंग आलासे समोरून । दूध गेलासे पिऊन । दुर्गा मात्र वंदून । निघालिसे झडकरी ।। ८४ ।। ऐसे घडतसे नित्य । आजोबा ठेवितीं मनांत । वाटे सारें हे अघटित । नात ही कैसी कळेना ।। ८५ ।। मालुस्त्याच्या सीमेवर । झाड आळूचें सुंदर । मुलें जाती वारंवार । खेळावया लपंडाव ।। ८६ ।। त्याला मधुर फळें येती । ती तोडावया मुलें जाती । सर्प वृक्षावर वावरती । म्हणोनी अशक्य मुलांना ।। ८७ ।। परी दुर्गा जातां वृक्षाजवळी । सर्पाची होय पळापळी । फळें तोडुनियां सगळी । वाटीतसे ती मुलांना ।। ८८ ।। ही गोष्ट कळली आजीला । आणि जीव दोघांचा घाबरला । धाक घालितसे मुलांना । जाऊं नये म्हणोनिया ।। ८९ ।। त्या आळूचे झाडाभोंवती । भुतांची आहे वस्ती । तरी न जावें सीमेवरती । सांगतसे मुलांना ।। ९० ।। ऐसे कांहीं मास लोटले । वरी नवरात्र जैसे दिवस आले । आणि मुलांचे लक्ष गेलें । सीमोल्लंघन करावया ।। ९१ ।। नवरात्र जैसे उजाडलें । पुनश्च सर्व गोळा झाले । आणि फिरावया गेले । आळूचेच झाडापाशीं ।। ९२ ।। जैशी संध्याकाळ झाली । तैसीं मुलें घरीं परतालीं । मात्र दुर्गा न दिसली । म्हणोनी चिंता करिती सर्व जण ।। ९३ ।। अजोबांचे व आजीचें । पाणी पळालें तोंडचें । कोठे दुर्गेला शोधावयाचें । रात्र झालीसे भयाण ।। ९४ ।। जमले सर्व गांवकरी । शोध घेती सर्बतोपरी । वाटे की श्वापदाकरीं । बाळ गेलें की कळेना ।। ९५ ।। घरीं जाहला आकांत । कारे देवा पाहसी अंत । दुर्गेला देई अंकांत । झटकरी आमुच्या ।। ९६ ।। ऐसे काही दिवस लोटले । वाटे आतां सर्व संपलें । तोंची कानीं वृत्त आलें । दसर्याचेच शुभ दिनी ।। ९७ ।। गांवकरी होता सांगत । कीं कडाप्याच्या मंदिरांत । दुर्गेला मी पाहत । तरी चलावें झडकरी ।। ९८ ।। आजोबा जाती धांवत । तों दुर्गा दिसली मंदिरांत । गाढ होती निद्रिस्त । देवी कालिकेच्या सन्निध ।। ९९ ।। सावध करूनी तिजला । घरीं आणिती दुर्गेला । आनंदी – आनंद जाहला । आभार मानीती देवाचे ।। १०० ।। कोठें होतीस म्हणोनी । तिज पुसिलें सर्वांनी । म्हणे देवीच्या सन्निधानीं । गेले होते खेळावया ।। १०१ ।। मज भेटल्या देवता । त्यांनी उचलोनी नेतां । राहिलें त्यांचे सांगाता । आज धाडती येथें त्या ।। १०२ ।। रास – गरबा खेळलें । गीतें जोगवा गायीले । मिष्टान्न बहुत जेवलें । आनंदानें दिन तेव्हां ।। १०३ ।। वाटें न यावें परत । बहुत होते आनंदात । वाटे की देवीसंगत । सोडूं नये कधींही ।। १०४ ।। हट्ट धरिला बहुत । कीं मज न पाठवावे परत । परी सांगती निश्चिंत । असावें तू धरतीवरी ।। १०५ ।। तुज संगे आम्ही राहूं । सुख दु:ख सारें साहू । तव कीर्ति आम्ही पाहूं । विजयी होशील लाडके ।। १०६ ।। मी जाहलें जागृत । तेव्हां आजोबा होते संगत । ऐसा अनुभव सांगत । दुर्गा होती सकळांना ।। १०७ ।। ऐसे जानकीचें बाळपण । सांगता माझें मन । पुढील कथेचे करितों निरूपण । सावधचित्तें परिसावे ।। १०८ ।।

इति श्रीजानकीमहिमाकथनं नाम प्रथमोऽध्याय: । श्री जगज्जननी जगदंबा-एकवीरा मातार्पणमस्तु । शुभं भवतु । श्रीरस्तु ।

<< बायजी मानसपूजा        सावली – अध्याय २ >>